Κοροπλαστική: Μια μικρή μελέτη πειραματικής αρχαιολογίας

Η κεραμεική αποτελεί το κατεξοχήν εύρημα αρκετών αρχαιολογικών ανασκαφών. Η γνώση της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κατανόηση μιας

αρχαιολογικής περιόδου και η μελέτη της είναι συχνά ο πιο έγκυρος παράγοντας χρονολόγησης. Ο πηλός είναι ένα εύκολα προσβάσιμο, φτηνό και εύπλαστο υλικό. Επομένως δεν είναι περίεργο που πολλές φορές το προτιμούσαν σαν υλικό από τον λίθο ή άλλα υλικά. Αν και ο όρος κεραμική είναι συνυφασμένος με τα αγγεία, ακόμη μια σημαντική κατηγορία πήλινων ευρημάτων είναι τα πήλινα ειδώλια και αγάλματα, δηλαδή η κοροπλαστική (Εικόνα 1). Προκειμένου να κατανοήσουμε το πως κατασκευάζονταν τα πήλινα ειδώλια και να αντλήσουμε πληροφορίες από αυτά πρέπει να ανασυστήσουμε την εγχειρηματική αλυσίδα, τη διαδικασία με την οποία ο τεχνίτης επιλέγει τις πρώτες ύλες, τις επεξεργάζεται και τις μετατρέπει σε αντικείμενα, το πώς χρησιμοποιούνται και που καταλήγουν στο τέλος της ζωής τους.

Η κεραμίστρια Σουζάνα Πετρή κατασκεύασε σε μικρή κλίμακα τον κορμό και ένα πόδι ενός χειροποίητου ειδωλίου προκειμένου να παρακολουθήσουμε τη διαδικασία (Εικόνα 2). Πρόκειται για ένα χειροποίητο ειδώλιο του οποίου τα μέρη κατασκευάστηκαν το καθένα ξεχωριστά και ενώθηκαν με καρφιά. Βρίσκεται στο Μεσογειακό Μουσείο της Στοκχόλμης. Έχει ύψος 105 εκατοστά και ανήκει στο Πρωτο-Κυπριακό στύλ, δηλαδή χρονολογείται στο 650-560 π.Χ.

Καταρχήν, η κοροπλάστης κόβει με μια λεπτή κλωστή το κομμάτι του πηλού που χρειάζεται (Εικόνα 3). Έπειτα, ακολουθεί τη διαδικασία που προαναφέρθηκε για να απελευθερώσει όλο τον αέρα του πηλού. Δηλαδή, πιέζει τον πηλό κυκλικά προς τα κάτω δημιουργώντας ένα είδος αλλεπάλληλων στρώσεων.Οταν ο πηλός είναι έτοιμος για χρήση πρέπει να δείχνει συμπαγείς με ομοιόμορφες ραβδώσεις (Εικόνα 3,4). Προκειμένου να κατασκευάσει τον κορμό η κοροπλάστης επεξεργάζεται τον πηλό με τα χέρια και τα δάκτυλα για να του δώσει περίπου το σχήμα και τον όγκο που θέλει (Εικόνες 5,6). Ακολούθως, χρησιμοποιώντας ένα αιχμηρό εργαλείο κόβει διαγώνια δύο κομμάτια από το κάτω μέρος για να σχηματίσει τις γωνίες του κορμού (Εικόνα 7).

Έπειτα με ένα κυλινδικό εργαλείο διαπερνά το κάτω μέρος του κορμού για να δημιουργηθούν οι εσοχές, στις οποίες θα τοποθετηθούν τα καρφιά που θα ενώσουν τον κορμό με τα πόδια του ειδωλίου (Εικόνα 8).

Το συγκεκριμένο ειδώλιο φέρει ενδυμασία. Προκειμένου να την κατασκευάσει η κοροπλάστης ανοίγει ένα λεπτό φύλο πηλού χρησιμοποιώντας τηνπαλάμη της (Εικόνα 9). Μετά, με μία λεπτή γλυφίδα κόβει το σχήμα που θέλει και το εφαρμόζει στον κορμό. Η ενδυμασία του πρωτότυπου ειδωλίου τοποθετήθηκε

ώστε να καλύπτει όλο τον κορμό. Όμως για τους σκοπούς της εργασίας αυτής, η κοροπλάστης κάλυψε μόνο το εμπρόσθιο μέρος του κορμού, έτσι ώστε να δούμε το ειδώλιο σε τομή (εικόνα 10).

Έπειτα η κεραμίστρια κατασκεύασε ένα από τα πόδια του ειδωλίου. Δίνει σχήμα στον πηλό τοποθετώντας τον δείκτη και τον αντίχειρα γύρω του σαν θηλιά και

τραβώντας τον προς τα κάτω. Έπειτα πιέζει με το δάκτυλο το κάτω μέρος για να το κάνει επίπεδο. Ακολούθως με ένα κυλινδρικό λεπτό εργαλείο διαπερνά το άνω μέρος του ποδιού για να δημιουργήσει την εσοχή, από όπου θα περάσει το καρφί που θα ενώσει τα πόδια με τον κορμό. Πιέζει δεξιά και αριστερά με τα δάκτυλα για να σχηματίσει το γόνατο (Εικόνα 11). Διαγράφει το γόνατο με ένα επίπεδο εργαλείο. Λυγίζει το κάτω μέρος του ποδιού με τα δάκτυλα για να δημιουργήσει την πατούσα. Τέλος, με ένα αιχμηρό εργαλείο σχηματίζει τα δάκτυλα του ποδιού (Εικόνα 12).

Με τη μικρή αυτή μελέτη πειραματικής αρχαιολογίας, διαπιστώνονται, οι διαδικασίες τις οποίες πιθανόν να ακολούθησε ο κοροπλάστης προκειμένου

να πλάσει το συγκεκριμένο ειδώλιο. Τα χέρια πιθανότατα κατασκευάστηκαν και να ενώθηκαν με το ειδώλιο όπως και τα πόδια, ενώ το κεφάλι ίσως να κατασκευάστηκε με τη βοήθεια καλουπιού και ο καλλιτέχνης να πρόσθεσε με το χέρι κάποια από τα χαρακτηριστικά του.

Γενικότερα, το λεπτομερές τεχνικό κομμάτι της κατασκευής κυπριακών πήλινων ειδωλίων λείπει από την έως σήμερα βιβλιογραφία. Θα μπορούσαν να

γίνουν μεγαλύτερης κλίμακας μελέτες πειραματικής αρχαιολογίας. Δηλαδή, αρχαιολόγοι θα μπορούσαν να συνεργαστούν με αγγειοπλάστες προκειμένου να

ανακατασκευάσουν πήλινα ειδώλια με στόχο την πλήρη ανασύσταση της εγχειρηματικής αλυσίδας. Μια τέτοιαέρευνα θα ήταν χρήσιμη τόσο στους

αρχαιολόγους όσο και στους κεραμείς.