Λευκαρίτικο Κέντημα: Μια παράδοση του χθες στο σήμερα

Το λευκαρίτικο κέντημα είναι το παραδοσιακό κέντημα των Λευκάρων αλλά και γειτονικών χωριών όπως ο Κάτω Δρυς. Πρόκειται για ένα κέντημα

το οποίο κεντιέται με μονή κλωστή και είναι αμφιπρόσωπο, δηλαδή η καλή και η ανάποδη του μεριά δεν ξεχωρίζουν μεταξύ τους. Τόσο το ύφασμα πάνω στο οποίο κεντιέται όσο και οι κλωστές είναι ουδέτερου λευκού ή μπεζ χρώματος ενώ σε εξαιρετικές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται κλωστές στις αποχρώσεις του καστανού. Τα περισσότερα σχέδια του είναι γεωμετρικά και εναλλάσσονται κοπτά και ανεβατά γεμωτά σχέδια. Όλα τα κύρια σχέδια του κεντήματος πλαισιώνονται στην άκρη με γαζιά και στις άκρες του κεντήματος προστίθεται δαντέλα.

Το λευκαρίτικο προέρχεται από τα τοπικά ασπροπλούμια ή αρπροκεντήματα τα οποία γίνονταν σε όλες τις περιοχές της Κύπρου εκτός από την Καρπασία και την Πάφο. Γίνονταν με ντόπιο χοντρό βαμβακερό ύφασμα και βαμβακερές κλωστές. Ήταν διακοσμημένα συνήθως με απλά γεωμετρικά σχέδια χωρίς λεπτομέρειες. Επίσης το λευκαρίτικο επηρέασε η δαντέλα Venise η οποία έγινε γνωστή στην Κύπρο κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας (1489-1571). Έτσι το λευκαρίτικο προέκυψε ως ένα συνονθύλευμα των ασπροπλουμιών, της δαντέλας και των ικανοτήτων και δεξιοτήτων των κεντητριών. Το λευκαρίτικο κέντημα έγινε αρκετά δημοφιλές στην Κύπρο αλλά και στο εξωτερικό. Μάλιστα, σύμφωνα με την παράδοση ο Leonardo da Vinci επισκέφτηκε την Κύπρο και αγόρασε ένα λευκαρίτικο το οποίο δώρισε στον Καθεδρικό ναό του Μιλάνο. Γενικότερα, κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα πωλητές λευκαρίτικων κεντημάτων οι κεντητάρηδες, ταξίδευαν στο εξωτερικό πουλώντας κεντήματα. Οι γυναίκες των Λευκάρων αλλά και του Κάτω Δρυ, οι πλουμάρισσες, έμεναν πίσω στο χωριό, κεντούσαν και οργάνωναν την παραγωγή. Το ίδιο συνέβαινε και εντός της Κύπρου. Έτσι το λευκαρίτικο κέντημα γίνεται ξακουστό και τη δεκαετία του 1930 φτάνει στο απόγειο του όσον αφορά την παραγωγή, την τεχνική και την ποιότητα.

Η απήχηση του λευκαρίτικου κεντήματος μαρτυρείται και στο χαρτονόμισμα αξίας μίας κυπριακής λίρας στο οποίο εικονιζόταν το χωριό Κάτω Δρυς και μία γυναίκα με παραδοσιακή φορεσιά και λευκαρίτικο κέντημα. Η παραγωγή λευκαρίτικου κεντήματος σήμερα έχει μειωθεί αισθητά. Λόγω του ότι πρόκειται για ένα χειροποίητο προϊόν του οποίου η προετοιμασία απαιτεί χρόνο και κόπο, σήμερα οι καταναλωτές προτιμούν κάτι πιο φτηνό. Στη Λευκωσία λευκαρίτικα κεντήματα μπορεί κανείς να προμηθευτεί από τα καταστήματα μουσείων όπως το Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο και το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης καθώς και στο Κέντρο Κυπριακής Χειροτεχνίας και σε κάποια καταστήματα με τουριστικά είδη. Ελάχιστοι ιδιώτες που ασχολούνταν αποκλειστικά με το εμπόριο λευκαρίτικων κεντημάτων συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται. Στα Λεύκαρα και στον Κάτω Δρυ ωστόσο υπάρχουν ακόμη κάποιες κεντήτριες και έτσι κάποιος μπορεί να προμηθευτεί λευκαρίτικα κεντήματα στα τα χωρία αυτά. Η σημασία του λευκαρίτικου κεντήματος ως στοιχείο του λαϊκού πολιτισμού της Κύπρου μαρτυρείται και στο ότι το 2009 εγγράφηκε στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco. Έτσι, αναγνωρίστηκε ότι η τέχνη του λευκαρίτικου κεντήματος αποτελεί στοιχείο της πολιτισμικής ταυτότητας τόσο των Λευκάρων αλλά και ολόκληρου του νησιού. Η κοινότητα των Λευκάρων έπαιξε ενεργό ρόλο στην εγγραφή του κεντήματος στον κατάλογο της Unesco αλλά και στην προβολή και διατήρηση της τέχνης του λευκαρίτικου κεντήματος γενικότερα. Στο χωριό υπάρχει τοπικό μουσείο Παραδοσιακής Κεντητικής και Αργυροχοΐας το οποίο είναι ανοιχτό στο κοινό από το 1988. Επίσης τα τελευταία χρόνια κάθε καλοκαίρι διοργανώνονται σεμινάρια όπου κεντήτριες διδάσκουν την τέχνη του λευκαρίτικου κεντήματος σε όποιον επιθυμεί.

Προκειμένου όμως να επιβιώσει η τέχνη του λευκαρίτικου κεντήματος και να διαδοθεί στην επόμενη γενιά θα πρέπει να ενσωματωθεί στα δεδομένα της εποχής. Δηλαδή να ενσωματωθεί στη μόδα του σήμερα αφού δεν υστερεί σε τίποτα σε σχέση με άλλες τεχνοτροπίες της υψηλής ραπτικής ανά το παγκόσμιο. Παράδειγμα νέας σχεδιάστριας που ενσωμάτωσε το λευκαρίτικο κέντημα στις δημιουργίες της είναι η Κύπρια σχεδιάστρια Μικαέλα Κάσινου (Mi.Ka designs©) η οποία δημιούργησε μια σειρά τακουνιών με λευκαρίτικο κέντημα η οποία εκτέθηκε στο Brighton University στην Αγγλία, τον Ιούνη του 2014.