ΚΥΚΛΑΔΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΑ: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΑΣΗΣ ΛΕΥΚΑΝΤΙ – ΚΑΣΤΡΙ

Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, ΙΣΑ 4ο έτος

Η Φάση Λευκαντί – Καστρί ανήκει στον Κυκλαδικό πολιτισμό και χρονολογείται κατά την Ύστερη Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδο (2500 – 2300/2200 π.Χ.). Η φάση αυτή τεκμηριώνεται σε αρκετές θέσεις, αλλά ονομάστηκε έτσι λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που βρέθηκαν αρχικά στους οικισμού Λευκαντί στην Εύβοια και Καστρί στη Σύρο. Η φάση Λευκαντί – Καστρί συνδέεται με μεγάλες αλλαγές δυναμικής όσο αφορά στην επικοινωνία και το εμπόριο μακράς διάρκειας (Broodbank 2009, 492). Η φάση Λευκαντί - Καστρί χαρακτηρίζεται από έντονη αλληλεπίδραση και συνεχίζει να επικρατεί το διεθνές πνεύμα από τη φάση Κέρου – Σύρου.

Στις Κυκλάδες η φάση αυτή ορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την εμφάνιση και την εδραίωση καινούργιων αγγείων πόσεως με ανατολίτικα χαρακτηριστικά (Broodbank 2009, 492). Οι τύποι των αγγείων που απαντούν σε αυτή την φάση είναι το κωδωνόσχημο κύπελλο, το δέπας αμφικύπελλο και το μόνωτο κύπελλο τύπου «tankard» και η ραμφόστομη φυάλη. Αυτά τα σχήματα αποτελούν εισαγωγές και υιοθέτηση ξένων στοιχείων από την Μ. Ασία και το βορειοανατολικό Αιγαίο (Ντούμας 2000, 36). Υπάρχει η χρήση του αργού κεραμικού τροχού. Το χαρακτηριστικό που παρατηρείται σε αυτά τα σχήματα είναι η μαύρη ή καστανή στιλβωμένη επιφάνεια των αγγείων που αποτελεί ένα χαρακτηριστικό της βορειοαιγαιακής νησιώτικης κεραμικής και εισάγεται στις Κυκλάδες από την Φάση Κάμπου (Ντούμας 2000, 36). Τα αγγεία έχουν απλή εγχάρακτη διακόσμηση με γεωμετρικά σχήματα, γραμμές, ομόκεντροι κύκλοι κ.α.

Η εμφάνιση των χαρακτηριστικών αυτών μαρτυρείται και σε άλλους κυκλαδικούς οικισμούς, όπως ο Πάνορμος της Νάξου, η Αγία Ειρήνη στην Κέα, αλλά και σε ηπειρωτικούς οικισμούς, όπως το Λευκαντί της Εύβοιας.

Παρόλα αυτά, οι τύποι των αγγείων προέρχονται από διαφορετικές περιοχές της Μ. Ασίας. Σύμφωνα με την Αγγελόπουλου, το δέπας και οι ραμφόστομες πρόχοι προέρχονται από την Τροία, ενώ τα μόνωτα και δίωτα κύπελλα τύπου «tankard» τα συναντούν παράλληλα στο Karataş‐Semayük της νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας. Αν και η προέλευση τον σχημάτων αυτών καταδεικνύεται ως μικρασιατική είναι βέβαιο ότι τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξάπλωσή τους στις Κυκλάδες (Angelopoulou 2008, 149).

Σημαντικό στοιχείο αποτελεί η αρχιτεκτονική, της φάσης Λευκαντί – Καστρί, αφού είναι καθοριστική η δυναμική παρουσία οχυρώσεων και την ενίσχυση τους με πεταλλόσχημους προμαχώνες. Θεωρείται μια πολιτιστική φάση, στην οποία παρατηρούνται τα πρώτα αστικά χαρακτηριστικά στους οικισμούς, όπως η κοινωνική στρωματοποίηση, τα κοινοτικά κτήρια, η ανάπτυξη της μεταλλουργίας και του εμπορίου (M. Day, Doumas, Erkanal, Kilikoglou, Kouka, Relaki, Şahoğlu 2009, 337). Αυτά τα χαρακτηριστικά παρατηρούνται έντονα στους οικισμούς Χαλανδριανή και Καστρί στη Σύρο, Πάνορμος στη Νάξο, Σπήλαιο Ζα στη Νάξο, η Αγία Ειρήνη της Κέα, η Μάνικα και το Λευκαντί στην Εύβοια κ.α.

Παρόλα αυτά μεγάλη ανάπτυξη παρατηρείται στην μεταλλοτεχνία. Συγκεκριμένα, στον οικισμό του Καστριού, η μεταλλοτεχνία παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα σε σχέση με αυτή των υπόλοιπων νησιών των Κυκλάδων, γιατί το μέταλλο που χρησιμοποιούσαν ήταν ο κασσιτερούχος χαλκός. Υπάρχουν αντίστοιχα παραδείγματα στην Τροία και την Πολιόχνη (Davis 2001, 47). Από μπρούντζο κατασκευάζουν πέλεκεις, σμίλες, λεπίδες κ.α. Από την δυτική Μ. Ασία γίνεται η προώθηση της τεχνογνωσίας του μπρούντζου, προωθούνται κράματα από μπρούντζο. Στον οικισμό του Καστριού βρέθηκαν μεταλλευτικές χοάνες και λίθινες μήτρες, που μαρτυρούν τις μεταλλοτεχνικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες. Στον Πάνορμο της Νάξου βρέθηκαν μεταλλικές σφεντόνες έξω από το οχυρωματικό τείχος, που αποδεικνύει τις εχθρικές επιθέσεις (Barber 1994, 53).

Κατά την ύστερη Πρωτοχαλκή ΙΙ αναπτύσσονται οι εμπορικές σχέσεις και αυτό αποδεικνύεται από τις εισαγωγές αντικειμένων και την ξένη επιρροή στους οικισμούς. Η πρώτη μεγάλη αλλαγή που παρατηρείται είναι η υιοθέτηση στρατηγικών από τα μεγάλα κέντρα του Αιγαίου και βορειοανατολικά, αφού υπήρχε έντονη εμπορική δραστηριότητα μετάλλων (Broodbank 2009, 503). Ωστόσο, πρώτες ύλες, όπως οψιανός από την Μήλο και το μάρμαρο των Κυκλάδων, εμφανίζονται κατά την Πρώιμη εποχή του Χαλκού Ι στην παράκτια δυτική Ανατολία (Şahoğlu 2011, 174).

Λόγω της ύπαρξης προμαχώνων και την χρήση της ανατολίζουσα κεραμικής ο Şahoğlu, θεώρησε ότι η υιοθέτηση νέων αγγείων πόσης και προμαχώνων, η κατασκευή μπρούντζινων αντικειμένων, έχει σχέση με ένα εμπορικό δίκτυο από την ενδοχώρα της Κεντρικής Ανατολίας, από όπου προωθούνται αρχικά στις ακτές και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και στη συνέχεια στις Κυκλάδες (Şahoğlu 2011, 176). Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εμπορικών σχέσεων αποτελεί ο οικισμός Καστρί στη Σύρο, μέσα από την περίπλοκη οχυρωματική κατασκευή, όπως αποκαλύφθηκε και στο παράδειγμα του Liman Tepe. Στον ίδιο οικισμό τόσο τα μεταλλικά αντικείμενα, όσο και τα παραδείγματα της κεραμικής φανερώνουν τις σχέσεις με την Ανατολία.

Η έντονη δραστηριότητα του Anatolian Trade Network αποτέλεσε στις αρχές της Πρώιμης εποχής του Χαλκού ΙΙΙ με το εμπόριο μετάλλων και την εδραίωση της μεταλλουργίας από τους Ανατολικούς λαούς και με άλλα εμπορικά αγαθά όπως τα αρώματα, κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και αγγεία μεταφοράς κρασιού ή λαδιού από το Αιγαίο και τις Κυκλάδες (Şahoğlu 2005, 354).

Τέλος, γύρω στο 2200 π.Χ., μετά από την μεγάλη εμπορική δραστηριότητα στη φάση Λευκαντί - Καστρί το παγκόσμιο σύστημα της Εγγύς Ανατολής, της Ανατολίας και του Αιγαίου παράκμασε, ενώ το δίκτυο των εμπορικών συναλλαγών κατέρρευσε και ακολούθησε ένα νέο σύστημα σχηματισμού. Η φάση που διαδέχεται την φάση Λευκαντί – Καστρί είναι η Φυλακωπή Ι, της Μέσης εποχής του Χαλκού (Şahoğlu 2011, 177).

Βιβλιογραφία:

Angelopoulou A., “The ‘Kastri Group’: Evidence from Korfari to Amygdalion (Panormos) Naxos, Dhaskalio Keros and Akrotiri Thera”, στο Horizon, Symbolism, Interactions, Centrality. Recent Work on the Pre-history of the Cyclades, επιμ. N. Brodie et al, Cambridge 2008, σελ. 149-­‐163.

Barber R.L.N, Οι Κυκλάδες στην εποχή του Χαλκού, Αθήνα 1994.

Broodbank, C., An Island Archaeology of the Early Cyclades, Cambridge University Press, Cambridge 2000 (Οι Πρώιμες Κυκλάδες, Μετάφραση Γ. Παπαδάτος, 2009).

Davis J.L., “The islands of the Aegean”, στο Aegean Prehistory, επιμ. C. Tracey,A Revew, Boston 2001.

M. Day P, G. Doumas C., Erkanal H., Kilikoglou V., Kouka O., Relaki M., Şahoğlu V., New light on the ‘Kastri Group’: A Petrographic and Chemical investigation of ceramics from Liman Tepe and Bakla Tepe, στο Arkeometri Sonuçlari Toplantisi, Ankara 2008, 335 – 346.

Şahoğlu V., The Anatolian Trade Network and the Izmir region during the Early Bronze Age, Oxford Journal of Archaeology 2005, 339 – 361.

Şahoğlu V., “Western Anatolian burial customs during the Early Bronze Age”, στο Across. The Cyclades and Western Anatolia during the 3rd Millenium B.C., Istanbul: Sabanci Museum 2011, 172 – 177.

Ντούμας Χρ. Γ., Πρωτοκυκλαδικός Πολιτισμός, Συλλογή Ν. Π. Γουλανδρή, Αθήνα: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης 2000.