Το σύστημα διακίνησης του χαλκού στην αρχαία Πύλο

Το παρόν άρθρο έχει ως θέμα το σύστημα διακίνησης χαλκού στην αρχαία Πύλο μέσα από τα κείμενα της Γραμμικής Β’ Γραφής.

Οι πινακίδες της Πύλου ανακαλύφθηκαν το 1939, ενώ η Γραμμική Β΄ αποκρυπτογραφήθηκε το 1952 από τους Ventris και Chadwick. Για την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β΄, σημαντικό ρόλο έπαιξε και το κυπριακό συλλαβάριο, το οποίο είχε ήδη αποκρυπτογραφηθεί τον προηγούμενο αιώνα (Chadwick. 1970, 23-24).

Μέσα από τις πινακίδες της Γραμμικής Β΄ που ανακαλύφθηκαν στην Πύλο, μπορούμε να κατανοήσουμε πως ήταν οργανωμένες οι μεταλλουργικές δραστηριότητες. Έχουν εντοπισθεί δύο συστήματα διακίνησης των μετάλλων στο βασίλειο της Πύλου. Το πρώτο σύστημα ήταν αυτό της κατανομής και ονομαζόταν "ταλάνσιον" ενώ το άλλο ήταν αυτό της περισυλλογής των μετάλλων (Smith. 1992, 171). Στο σύστημα της κατανομής το κράτος διένεμε το χαλκό ή τον μπρούντζο στα εργαστήρια και μετά αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δώσουν πίσω τα τελειωμένα αντικείμενα. Όμως μέσα από τις πινακίδες φαίνεται ότι δεν γινόταν κατανομή μετάλλου σε όλα τα εργαστήρια. Σε αυτά στα οποία δεν κατανεμόταν μέταλλο, δεν ήταν υποχρεωμένα να δώσουν πίσω στο παλάτι τελειωμένα αντικείμενα. Παρόλα αυτά, καταγράφονταν στις πινακίδες και τα ονόματα των χαλκουργών στους οποίους δεν κατανεμόταν χαλκός, οι λεγόμενοι "αταλάνσιοι"(Smith. 1992, 178-179). Σε αυτές τις πινακίδες αναφέρονται τα ονόματα 270 χαλκουργών οι οποίοι ήταν διάσπαρτοι σε όλο το βασίλειο της Πύλου, ενώ υπολογίζεται ότι έφταναν τους 400 (Παπαδημητρίου. 2005, 308).

Υποστηρίζεται ότι ο qa-si-re-u στην Μυκηναϊκή πυραμίδα ιεραρχίας με βάση τις πινακίδες από την Πύλο και την Κνωσσό, ήταν ένας χαμηλόβαθμος αξιωματούχος, του οποίου το αξίωμα ήταν κληρονομικό και περνούσε από τον πατέρα στο γιο (Νακασσις. 2013, 13). Συγκεκριμένα, ήταν υπεύθυνος για τη διανομή του χαλκού στα εργαστήρια, όπου θα γινόταν η επεξεργασία του. Επίσης, πιθανόν να ήταν και υπεύθυνος για την συλλογή των τελειωμένων αντικειμένων και την επιστροφή τους στο παλάτι. Ακόμη, επέβλεπε τις ομάδες που επεξεργάζονταν το χαλκό (Killen. 2015, 506. Smith. 1992, 182).

Το δεύτερο σύστημα διακίνησης των μετάλλων, το οποίο ήταν η περισυλλογή, φαίνεται πιθανόν να αποτελούσε ένα σύστημα φορολογίας, στο οποίο οι υπεύθυνοι αναλάμβαναν να μαζεύουν το χαλκό ή τον μπρούντζο από τους ναούς από 16 διαφορετικές πόλεις. Σύμφωνα όμως με τον Hooker δεν είναι αρκετά σαφές κατά πόσο η λέξη na-wi-jo αντιστοιχεί στη λέξη ναός ή τη λέξη ναυς, δηλαδή το πλοίο. O Maourizo αναφέρει 5 διαφορετικές υποθέσεις για το τι μπορεί να σημαίνει αυτή η λέξη. Για παράδειγμα, μπορεί να εννοεί τα πλοία, τους ναούς, μία τοποθεσία ή μία συγκεκριμένη φορολογία. Επικρατέστερες όμως είναι οι λέξεις ναός και ναυς (Maourizo. 2005, 797). Λόγω του ότι στην ηπειρωτική Ελλάδα δεν έχουν εντοπιστεί ανεξάρτητοι ναοί της συγκεκριμένης περιόδου, ο Hooker υποστηρίζει ότι η λέξη ιερό είναι πιο κατάλληλη και ίσως αυτή να χρησιμοποιούσαν όταν ήθελαν να αναφερθούν στην περισυλλογή του χαλκού από ένα ιερό χώρο (Hooker. 1994, 187). Σε άλλες πινακίδες, οι οποίες δεν σχετίζονται με την μεταλλουργία, αναφέρεται η λέξει i-ej-ro για το ιερό (Maourizo. 2005, 798). Άρα είναι πιθανότερο με την λέξη na-wi-jo να εννοούσαν τη λέξη ναυς-πλοία (Hooker. 1994, 187), δηλαδή την περισυλλογή του χαλκού από τα πλοία που πιθανόν κατέφθαναν στην Πύλο.

Ο υπεύθυνος σε αυτό το δεύτερο σύστημα, της περισυλλογής, δεν ήταν ο βασιλεύς, αλλά οι κορετήρες και υποκορετήρες, δηλαδή οι διοικητές και οι υποδιοικητές των επαρχιών και άλλοι αξιωματούχοι, όπως για παράδειγμα οι δύμαρτες, οι κλειδοφόροι και οι επιστάτης των σύκων (Maourizo. 2005, 796).

Συμπερασματικά, τα μυκηναϊκά ανάκτορα, όπως φαίνεται μέσα από τις πινακίδες της Γραμμικής Β΄ γραφής, διέθεταν ένα αρκετά καλό και οργανωμένο διοικητικό σύστημα. Ήξεραν για που προοριζόταν καθετί και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον απόλυτο έλεγχο των αντικειμένων που εισέρχονταν και εξέρχονταν από το ανάκτορο. Φυσικά, όσον αφορά το χαλκό, είναι απόλυτα δικαιολογημένος αυτός ο έλεγχος, αφού εκείνη την εποχή ο χαλκός είχε την ίδια σημασία που έχει και για εμάς σήμερα το πετρέλαιο. Ο χαλκός και οι χαλκουργοί θα είχαν ιδιαίτερη σημασία για τους Μυκηναίους κι αυτό μπορεί να γίνει αντιληπτό μέσα από τα ευρήματα τάφων.

Σαφώς όμως, το συγκεκριμένο διοικητικό σύστημα μπορεί να υπάρξει και να λειτουργήσει κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Έτσι, όταν αυτές οι προϋποθέσεις σταματούν να υπάρχουν το σύστημα φθείρει, καταρρέει και αρχίζει να κερδίζει την εξουσία ο βασιλιάς, ο οποίος από υπεύθυνος του χαλκού και των χαλκουργών γίνεται ο ανώτατος άρχοντας των επόμενων περιόδων.

Βιβλιογραφία

Chadwick, Jonh 1970. The Decipherment of Linear B

Hooker, T. James 1994. Εισαγωγή στη Γραμμική Β΄

Νακασσίς, Δημήτρη 2013. Individuals and society in Mycenaean Pylos

Killen, John T. 2015. Bronzeworking at Knossos and Pylos. Economy and Administration in Mycenaean Greece

Del Freo, Maurizio. 2005. L’expression ka-ko na-wi-jo de la tablette Jn 829 de Pylos. Emporia: Aegeans in the Central and Eastern Mediterranean

Smith, J. S. (1992). The Pylos Jn Series. Minos: Revista de filología egea, (27), 167-259