Ακρωτήρι Θήρας

Χατζόγλου Παναγιώτα, ΙΣΑ 4ο έτος

Η Θήρα είναι το νοτιότερο νησί από το σύμπλεγμα των Κυκλάδων και αποτέλεσε ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα του Αιγαιακού πολιτισμού μέχρι και τη δύση του, μετά την ηφαιστειακή έκρηξη, περί το 1615 π.Χ., όπως υποστηρίζει και ο κ. Ντούμας. Η ηφαιστειακή τέφρα κάλυψε όλο το νησί και κρατούσε κρυμμένη και άγνωστη την ύπαρξη ενός σπουδαίου κόσμου μέχρι και την ανακάλυψή του, που αποτέλεσε σημαντικό σταθμό για το Προϊστορικό Αιγαίο, με όλα τα ευρήματα να βρίσκονται σε εξαιρετική κατάσταση και ανέπαφα από τον χρόνο.

Με βάση τα κατάλοιπα των ανασκαφών που τοποθετούνται στον πολιτισμό του Σαλιάγκου, η εποίκηση του Ακρωτηρίου επιβεβαιώνεται γύρω στην 5η χιλιετία. Τα κριτήρια για την επιλογή της θέσης, συγκεντρώνονται τόσο στην προστασία που εξασφάλιζε από τους βόρειους ανέμους αλλά και στις εκεί μεγάλες πεδινές εκτάσεις, που ήταν το κατάλληλο περιβάλλον για τις γεωργικές δραστηριότητες. Επιπλέον, αποτέλεσε σημαντικότατο σταυροδρόμι στους θαλάσσιους δρόμους του Αιγαίου και με αυτόν τον τρόπο μπόρεσε τελικά να διαμορφώσει τον ιδιαίτερο του χαρακτήρα ως ένα αστικό περιβάλλον δίπλα στην θάλασσα, με ιδιαίτερη κινητοποίηση προς το εμπόριο και την ναυτιλία.

Στο χώρο ανασκαφής επικρατούν ιδιόμορφες συνθήκες, όπως οι μεγάλες επιχώσεις τέφρας, που καθιστούν την ανασκαφή ένα χρονοβόρο έργο. Ως τώρα η ανασκαφή έχει ακολουθήσει την ροή ενός χειμάρρου που διευκολύνει το ανασκαφικό έργο καθώς με το πέρασμα του παρασύρει ένα σημαντικό μέρος των ηφαιστειακών επιχώσεων. Πολύ σημαντικό επιπλέον είναι ότι ο αρχαιολογικός χώρος έχει προστατευτεί με στέγαστρο και έχει έκταση περίπου 10 στρεμμάτων. Η εικόνα όμως που έχουμε για τα κτίρια που αποκαλύφθηκαν, υπολογίζεται ότι αποτελεί μια μόνο πρώτη εντύπωση καθώς άλλα τμήματα του οικισμού φαίνεται να είναι ακόμα άγνωστα και δεν έχουμε μια συνολική εικόνα (Ντούμας 2016, 11, 18-20).

Ωστόσο, η εξαιρετική διατήρηση των κτιρίων επιτρέπει την συγκέντρωση στοιχείων για να ολοκληρωθεί η μελέτη και η έρευνα του χώρου. Αδιαμφισβήτητο αποτελεί το γεγονός ότι έχουμε να κάνουμε με ένα αστικό περιβάλλον που διαθέτει μια εξαιρετική διαρρύθμιση ρυμοτομίας, με δρόμους, πλατείες, οικοδομικά συγκροτήματα και αποχετευτικό δίκτυο συνδεδεμένο με τα σπίτια. Στο Ακρωτήρι παρατηρούμε έναν ιδιόμορφο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό ο οποίος αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε με βάση τα ιδιαίτερα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά του τόπου. Με προσαρμοσμένο λοιπόν στις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν σχεδιασμό, αναπτύχθηκε υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονική και εκμεταλλεύτηκαν πρώτες ύλες που υπήρχαν στο άμεσο περιβάλλον (Παλυβού 1999, 45-52).

Η ανάπτυξη που φέρουν τα κτίρια, γίνεται γραμμικά. Για την αναγνώριση όλων αυτών των οικοδομημάτων, τα οποία ήταν και πολυώροφα, πολλές φορές δύο ή και τριών ορόφων, οι μελετητές τεκμηριώνουν τον χαρακτήρα τους μέσα από στοιχεία όπως: 1. τον τρόπο και τα υλικά δόμησης, 2 το μέγεθος κτιρίων, 3. την εσωτερική διαρρύθμιση χώρων, 4. τον τοιχογραφικό διάκοσμο, καθώς και 5. την παρουσία ή απουσία κατασκευών που μαρτυρούν την λειτουργία ενός χώρου (π.χ. Εστίες ή Δεξαμενή Καθαρμών). Με βάση λοιπόν τα παραπάνω 5 σημεία, μπορεί κανείς να διαχωρίσει τα οικοδομήματα του Ακρωτηρίου σε 3 επιμέρους κατηγορίες: 1. Δημόσια κτίρια, 2. Ιδιωτικά οικοδομήματα, 3. Κτίρια ειδικής χρήσης.

Πολύ σπουδαία επίσης πηγή πληροφόρησης αποτελούν και οι τοιχογραφίες, οι περισσότερες από τις οποίες ήρθαν στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη το 1974. Μετά από το 1974 λοιπόν, κύριο μέλημα των ερευνητών υπήρξε η συντήρηση με σκοπό τη διάσωση τους, εφόσον έμελλαν να δώσουν πολλά και να συμπληρώσουν στοιχεία σε θέματα που αφορούν την κοινωνία, τη θρησκεία, την τέχνη, τα ήθη και τα έθιμα αλλά και το περιβάλλον του Ακρωτηρίου. Οι συνθήκες βοήθησαν στην εξαιρετική τους διατήρηση, τόσο ως προς τα χρώματα αλλά ακόμα και τα κονιάματα. Μάλιστα θεωρούνται, όχι άδικα, ως το μεγαλύτερο και καλύτερα διατηρημένο καλλιτεχνικό σύνολο του Αιγαίου κάθε εποχής.

Ωστόσο, η σπουδαιότητα τους δεν ανάγεται μόνο στο εύρος τους, αλλά και στις πληροφορίες που μπορούν να δώσουν σήμερα για τα δεδομένα εκείνης της εποχής. Επιπλέον, ο τοιχογραφικός διάκοσμος που δεσπόζει στα διάφορα οικοδομήματα του Ακρωτηρίου, χρησιμοποιείται και στην ερμηνεία αυτών λειτουργώντας έτσι ως μέσο για την αναγνώριση του χαρακτήρα τους. Οι συνθέσεις λοιπόν έχει παρατηρηθεί ότι μπορούν να αποδώσουν ένα θέμα σε συσχετισμό παράλληλα με την λειτουργία του χώρου, εφόσον επιβεβαιώσουν ή και μερικές φορές τεκμηριώσουν οι ίδιες την λειτουργία αλλά και τον χαρακτήρα ενός δωματίου ή ακόμα και ενός οικοδομήματος, σε συσχετισμό με τον χώρο που αναπτύσσονται τα διάφορα θεματολογικά στοιχεία (Ντούμας 1999, 11-14, 20-21).

Πιο συγκεκριμένα, η ποικίλη θεματογραφία τους παρουσιάζει ανθρώπους, ζώα, φυτά και μπορεί να δώσει πληροφορίες για το αντίστοιχο θέμα που μπορεί να αναφέρεται συγκεκριμένα. Οι πληροφορίες αυτές είναι εξαιρετικά σημαντικές για την θηραϊκή κοινωνία, εφόσον επιβεβαιώνουν υποθέσεις και συμπληρώνουν τις έρευνες των μελετητών. Οι καλλιτέχνες των τοιχογραφιών, χρησιμοποιούσαν λίγα χρώματα, τα οποία προέρχονταν από ορυκτές ύλες. Τα περισσότερα, υπήρχαν σε άμεση γειτνίαση με τον οικισμό του Ακρωτηρίου, ενώ από την άλλη οι τεχνικές, που υποστηρίζεται ότι έχουν χρησιμοποιηθεί για την επιτέλεση των τοιχογραφιών φαίνεται να είναι οι μέχρι και σήμερα γνωστές σε εμάς, fresco και secco (Ντούμας 1999, 17-18).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Ντούμας, Χρήστος. 1999, Οι Τοιχογραφίες της Θήρα, ΙΔΡΥΜΑ ΘΗΡΑΣ 1999.

2. Ντούμας, Χρήστος. 2016, Προϊστορική Θήρα, Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση 2016.

3. Παλυβού, Κλαίρη. 1999, Ακρωτήρι Θήρας: Η οικοδομική τέχνη, Αθήναι: Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, 1999.