Επιγραφές από τη Δυτική Μ. Ασία - οι λεγόμενες ὁμολογίες

Ζωή Αλεξάνδρου, ΚΦΙ 5ο έτος

Στη Δυτική Μικρά Ασία εντοπίστηκε μια επιγραφή μέσω της οποίας φαίνονται οι αλλαγές που συντελέστηκαν κατά την Ελληνιστική περίοδο, στη γλώσσα και τη γραφή. Μέσα από αυτή την επιγραφή μπορεί να διακριθεί ακόμη, η νοοτροπία της εποχής ως προς τις αμαρτίες και τα αδικήματα, αλλά και γενικότερα οι αντιλήψεις που είχαν ως προς τη θρησκεία και το Θεό ως τιμωρό.

Σε επιγραφές αυτού του τύπου, παρατηρείται ότι ένα άτομο εξομολογείται κάποιο αμάρτημα είτε δικό του είτε κάποιου συγγενή του, εάν ο ίδιος είναι νεκρός, και την τιμωρία που έλαβε. Η εξομολόγηση γινόταν δημόσια, ούτως ώστε ο αμαρτωλός να χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα προς αποφυγή για τους συμπολίτες του. Ήταν πάρα πολύ σημαντικό ένας άνθρωπος να εξομολογηθεί το αμάρτημά του, διότι όπως πίστευαν, μόνο με αυτό τον τρόπο θα μπορούσε να εξαγνιστεί η αμαρτία του. Όταν ο αμαρτωλός τιμωρείτο, εμφανιζόταν μια θεότητα για να του υπενθυμίσει ότι έπρεπε να εξομολογηθεί. Σε περίπτωση που ο αμαρτωλός πέθαινε, συνήθως κάποιος συγγενής του αναλάμβανε να εξομολογηθεί το αμάρτημα και την ανάληψη της θεοδικίας στη θέση του. Αποδέκτης της θείας οργής δεν ήταν πάντοτε ο αμαρτωλός αλλά και στενοί συγγενείς του.

Από λογοτεχνικής απόψεως, είναι αξιοσημείωτο ότι η επιγραφή που αναλύεται είναι διατυπωμένη χωρίς επιτήδευση και υψηλές λογοτεχνικές αξιώσεις. Είναι πολύ σημαντική γιατί εκφράζει με άμεσο τρόπο τα αισθήματα και τις αντιλήψεις απλών ανθρώπων όταν βρίσκονταν αντιμέτωποι με τις αμαρτίες τους και αναζητούσαν τη λύτρωση.

Όπως αναφέρεται πιο πάνω, όταν κάποιος δεν εξαγνιζόταν από το αμάρτημά του, ο ίδιος ή κάποιος κοντινός συγγενής λάμβανε την τιμωρία. Αυτή η επιγραφή κατατάσσεται σε αυτές τις οποίες κάποιος έκανε ένα αμάρτημα και τιμωρήθηκε γι’ αυτό ένα πολύ κοντινό του πρόσωπο. Στην προκειμένη περίπτωση η κόρη του Διογένη τυφλώθηκε επειδή ο ίδιος αμάρτησε. Στην επιγραφή, η οποία χρονολογείται στο 2ο αιώνα μ.Χ., παρατίθεται μία περίπτωση τιμωρίας που έλαβε η κόρη του αμαρτωλού. Στον 1ο στίχο, δίνεται η πληροφορία ότι είναι αφιερωμένη στον Δία τον Πειζηνό. Είναι ένα τοπωνύμιο για την τοποθεσία στην οποία είναι κτισμένος ένας ναός του Δία. Η Πείζα, της οποίας ο ομηρικός τύπος ήταν Μαιονία, βρίσκεται σε μια περιοχή στη σημερινή Κούλα της Λυδίας (Zgusta 1984, λ. Πειζα). Ο αμαρτωλός σε αυτή την επιγραφή είναι ο Διογένης, του οποίου το όνομα είναι σύνθετο και παράγεται από το Διο- < δῖος «αυτός που ανήκει στον Δία» (Beekes 2010, λ. δῖος) + -γένης < γίγνομαι «γεννιέμαι» (Beekes 2010, λ. γίγνομαι).

Όπως γνωρίζουμε, κατά τον 3ο π. Χ. άρχισαν οι μεγάλες αλλαγές στη γραφή. Είναι ακόμη η πρώτη φορά στην Ιστορία όπου δημιουργείται μια κοινή ελληνική γλώσσα. Ως εκ τούτου προκύπτουν πολλές αλλαγές που αφορούν τη γλώσσα και διαφαίνονται μέσω της γραφής, όπως ο μονοφθογγισμός των διφθόγγων και το φαινόμενο του ιωτακισμού. Το πρώτο λάθος της επιγραφής εντοπίζεται στον στίχο 1, «Διεί» του οποίου η σωστή γραφή είναι «Διί», διότι είναι μια δοτική ενικού του ουσιαστικού ὁ Δίας. Στον στίχο 3, εντοπίζεται η λανθασμένη γραφή της λέξης «κε» της οποίας η σωστή γραφή είναι «και», δηλαδή ένας χρονικός σύνδεσμος. Εν συνεχεία, στον στίχο 5 το «ις» του οποίου η σωστή γραφή είναι «είς», δηλαδή ο εμπρόθετος προσδιορισμός. Τέλος, στον στίχο 7 παρατηρείται η μετοχή «ιλασάμενοι» που διατυπώνεται με την λανθασμένη γραφή «ειλασάμενοι». Τα ορθογραφικά λάθη στους στίχους 1,5,7 είναι λάθη λόγω του ιωτακισμού (Αντριώτης 1992, σελ. 44). Για να προκύψουν όμως αυτά τα λάθη σημαίνει ότι ο γραφέας, από ότι φαίνεται, δεν είχε ικανοποιητική γνώση των αναδιαμορφωμένων γραμματικών κανόνων της ορθογραφίας των λέξεων και έτσι τα συνέχεε. Όπως επίσης και το λάθος του μονοφθογγισμού της διφθόγγου, που προκύπτει για τους ίδιους λόγους.

Βιβλιογραφία:

Ανδριώτη N. Π., Iστορία της ελληνικής γλώσσας, Θεσσαλονίκη: Iνστιτούτο Nεοελληνικών Σπουδών 1992.

Beekes R., Etymological Dictionary of Greek, Boston,τ. 1, 2010.

Beekes R.,Etymological Dictionary of Greek, Boston,τ. 2,2010.

Zgusta Ladislav, Kleinasiatische Ortsnamen (Beiträge zur Namenforschung, Beih. 21). Heidelberg: Carl Winter 1984.