Στο ακόλουθο άρθρο θα προσπαθήσω να παρουσιάσω τη δράση της Ελένης Παλαιολογίνας, μιας Βυζαντινής στην καταγωγή και στην παιδεία βασίλισσα της Κύπρου. Γεννήθηκε το 1428 στον Μυστρά και πέθανε το 1458 στη Λευκωσία. Το 1442 παντρεύεται τον Ιωάννη Β΄ Λουζινιανό, βασιλιά της Κύπρου (De Mas Latrie 1998: 377-378). Απέκτησαν δυο κόρες, την Καρλόττα, η οποία γεννήθηκε το 1442 και την Κλεόπα, η οποία πέθανε σε νεαρή ηλικία (Παυλίδης 2013, 279 & De Mas Latrie 1998: 373).
Ένα χρόνο μετά τον γάμο της με τον Ιωάννη, η Ελένη ζητά να γίνει αντιβασίλισσα με την Υψηλή Αυλή να αποδέχεται την πρόταση της, αφού ο βασιλιάς δεν ήταν ικανός να βασιλεύσει (Παυλίδης 1986: 42). Εκμεταλλεύτηκε την νοητική ανικανότητα του Ιωάννη και την αδιαφορία του στη διακυβέρνηση του βασιλείου και την σύνοδο της Φλωρεντίας του 1439, όπου κηρύχθηκε η ένωση των δυο Εκκλησιών (Χατζηιωάννου 1970: 60).
Η Ελένη δεν μπορούσε να εμπιστευτεί κανένα από τους ανθρώπους που την πλαισίωναν. Γι’ αυτό και γύρω στο 1450 ζήτησε από τον θείο της Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου, να στείλει κάποιον έμπιστο του, για να μεταφέρει τα προβλήματα και τις ανησυχίες της. Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Σφραντζής στο έργο του, ότι ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, τον προστάζει να πάει στο Μοριά να λύσει ένα ζήτημα και πριν επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη να πάει στην Κύπρο, “σύ δέ νά ἀπέλθῃς εἰς τήν Κύπρον είς τήν άνεψίαν μου τὴν ῥήγαιναν.”. Όμως, δεν έφθασε στο νησί λόγω, των προετοιμασιών πολέμου του σουλτάνου κατά του Βυζαντίου (Maisano 1990: σελ.118-119).
Η Ελένη, λόγω της δράσης της υπέρ των Ελλήνων της Κύπρου, έχει κατηγορηθεί από τους δυτικούς ιστορικούς σύγχρονούς της και μεταγενέστερους. Η αλήθεια είναι ότι η βασίλισσα βοήθησε αρκετά τους Έλληνες του νησιού και μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης του 1453, τους Βυζαντινούς μοναχούς και λόγιους, οι οποίοι κατέφθασαν στο νησί. Βάλθηκε να εξελληνίσει το νησί, προωθώντας τον ελληνικό τρόπο ζωής, ενισχύοντας την καλλιέργεια των ελληνικών γραμμάτων και κάνοντας την κυπριακή διάλεκτο επίσημη γλώσσα της αυλής αρχικά και αργότερα όλου του βασιλείου. Οι συνθήκες με ξένα κράτη γράφονταν στην ελληνική (Ζαχαρίου 1995: 334).
Η παρουσία της Ελένης, μιας δυναμικής Ελληνίδας, στο νησί την συγκεκριμένη χρονική στιγμή, που το ελληνικό στοιχείο καταπιεζόταν από το λατινικό, θεωρείται η τελευταία αναλαμπή του νησιού με την Βυζαντινή αυτοκρατορία (Παυλίδης 2011: 64). Η Ελένη ήταν φιλόδοξη και συνάμα θεοσεβούμενη γυναίκα, η οποία διέθετε πολιτικό ένστικτο. Με διάφορους τρόπους και δολοπλοκίες κατάφερε να επιβάλει την θέλησή της και θεωρείται πατριώτισσα. Παρέμεινε Ελληνίδα στην γλώσσα, στο πνεύμα και στην καρδία, χωρίς να υιοθετήσει τις απόψεις του Φράγκου συζύγου της. Πέθανε πιστή στα ιδανικά της, σε ένα ελληνικό νησί, το οποίο για χρόνια ήταν υπό φραγκική διοίκηση (Αβέρωφ 1973: 82-83). Ακόμα και μετά τον θάνατό της έγινε σύμβολο του Ελληνισμού και της Ορθόδοξης πίστης για τους υπόδουλους Έλληνες της Κύπρου.
Η παιδεία, η ευρεία μόρφωση, η διαύγεια πνεύματος, η σύνεση, αποφασιστικότητα και ενεργητικότητα είναι μερικά από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την προσωπικότητά της. Αυτά της ενέπνευσαν αφοσίωση σε ό, τι θύμιζε Ελλάδα, φιλανθρωπία και αγάπη για τα ιδανικά. Μετά τον γάμο της και την επιβολή στον άβουλο Ιωάννη, προσπάθησε να αποτρέψει την επιρροή των Φράγκων, της Καθολικής Εκκλησίας, του στρατού και των ξένων επιρροών στο νησί. Προσπάθησε να κάνει καλύτερη την ζωή των Ελλήνων, οι οποίοι ταλαιπωρούνταν από δοκιμασίες, πολέμους και δεινά. Έδωσε σημαντικές θέσεις σε Έλληνες και υποστήριξε την Ορθόδοξη Εκκλησία, προκαλώντας αντιδράσεις στους Λατίνους και κυρίως στους Καθολικούς (Αβέρωφ 1973: 64-65).
Χρυστάλλα Χαραλάμπους
Διατμηματικό Μεταπτυχιακό ΙΣΑ 1ο
Βιβλιογραφία:
De Mas Latrie R. (1998), Florio Bustron Historia overo commentarii de Cipro, Λευκωσία: Λιθογραφία Ζαβαλλή.
Maisano Riccardo (1990), Sfranze Giorgio, Cronaca, Roma: Academia nazionale dei Lincei.
Αβέρωφ Μιχαήλα (1973), Στέμματα της τραγωδίας Τέσσερις βασίλισες της Κύπρου, Αθήνα: Ελληνικό βιβλίο.
Ζαχαρίου Δημήτρης (1995), “Ελένη Παλαιολογίνα Βασίλισσα της Κύπρου (1441- 1458)” στο Βυζαντιακά, τ.15, Θεσσαλονίκη: Βάνιας Σεμελίδης.
Παυλίδης Άντρος (1986), Μεγάλη Κυπριακή εγκυκλοπαίδεια, τ.5, Λευκωσία: Φιλόκυπρος.
Παυλίδης Άντρος (2011), Μεγάλη Κυπριακή εγκυκλοπαίδεια, τ.6, Λευκωσία: Εφημερίδα Πολίτης.
Παυλίδης Άντρος (2013), Ιστορία της Νήσου Κύπρου από την αρχή ως σήμερα, Λευκωσία: Εκδόσεις Ηλία Επιφανίου.
Comments